نسخ تلاوتنسخ تلاوت، ادعای اسقاط آیه قرآنی با بقای مضمون آن را می‌گویند. ۱ - تعریفبه گمان قائلان به نسخ تلاوت، آیه یا آیاتی در قرآن کریم بوده که تلاوت می‌شده و مشتمل بر حکمی تشریعی بوده است ولی بعداً از قرآن ساقط و فراموش شده، ولی حکم آن منسوخ نشده و برای همیشه باقی است. آنان برای اثبات سخن خود به آیه جعلی رجم استناد کرده‌اند که از عمر بن خطاب و اُبَیّ بن کعب نقل شده است که گفته‌اند: «کان فیما انزل من القرآن، الشیخ و الشیخة اذا زنیا فارجموهما البتة؛ اگر پیرمرد و پیرزن زنا کردند، حتماً آن دو را رجم کنید». می‌گویند این آیه در قرآن بوده و بعداً حذف شده است؛ ولی حکم آن باقی است. ۲ - بطلان این نوع نسخ از نظر علمای امامیهعلمای امامیه بر بطلان این نوع نسخ اتفاق نظر دارند؛ زیرا: ۱. قائلان به این نسخ، به اخبار آحاد تمسک جسته‌اند؛ در حالی که سند این اخبار، صحیح نیست؛ ۲. اخبار آحاد افاده ظن می‌کنند؛ و نسخ آیه محکم با ظن، روا نیست؛ ۳. با مصلحت نزول آیات منافات دارد؛ ۴. قبول این نوع نسخ، در حکم قبول تحریف قرآن است. صاحب البیان فی تفسیر القرآن در این باره می‌نویسد: قول به نسخ تلاوت، همان قول به تحریف و اسقاط قرآن است… و مسلمانان بر این نکته اجماع دارند که نسخ، به خبر واحد ثابت نمی‌شود؛ زیرا امور مهمی که معمولاً بین همه مردم شایع می‌شود و خبر آن در همه جا انتشار می‌یابد، به خبر واحد ثابت نمی‌شود؛ لذا اگر همگان درباره چنین اموری، بی اطلاع باشند و تنها خبر واحدی درباره آن باشد، اثبات آن به خبر واحد معقول نیست و همین که بعضی چنین خبری را نقل کرده و برخی نقل نکرده‌اند، دلیل بر کذب راوی یا اشتباه و خطای او است. بنابراین، چگونه با خبر واحد می‌توان ثابت کرد آیه رجم ، جزء قرآن بوده و نسخ شده است؟! ۳ - بطلان این نوع نسخ از نظر علمای اهل سنّتبعضی از علمای اهل سنّت نیز این نوع نسخ را قبول ندارند؛ مثلاً سیوطی از کتاب الانتصارِ قاضی ابوبکر باقلانی از عده‌ای نقل می‌کند که این نوع نسخ را انکار کرده‌اند؛ غزالی در المستصفی از گروهی نقل می‌کند که اساساً نسخ تلاوت ممتنع است؛ عده‌ای از معتزله و ابومسلم و امثال او نسخ تلاوت را انکار کرده‌اند؛ دکتر صبحی صالح ، ادعای نسخ تلاوت را عملی جسارت آمیز می‌داند. از نسخ تلاوت به « رفع تلاوت »، « نسخ خط »، « نسخ رسم » و « نسخ لفظ » نیز تعبیر شده است. [۲]
معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۲، ص۲۷۹.
[۳]
خویی، ابوالقاسم، ۱۲۷۸ - ۱۳۷۱، البیان فی تفسیرالقرآن، ص۲۲۴.
[۵]
فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، ۷۲۹ - ۸۱۷ق، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، ج۱، ص (۱۲۳-۱۲۴).
[۶]
عاملی، جعفر مرتضی، ۱۹۴۴ -، حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم، ص۲۴۵.
[۷]
زرقانی، محمد عبد العظیم، ۱۹۴۸- م، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ص۲۳۳.
[۸]
عریض، علی حسن، فتح المنان فی نسخ القرآن، ص۲۲۴.
[۱۰]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص۶۰۱.
[۱۱]
فاضل لنکرانی، محمد، ۱۳۰۹ -۱۳۸۶، مدخل التفسیر، ص۱۹۳.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «نسخ تلاوت». |